Vier maanden Nicaragua zijn lang niet genoeg om een land te leren kennen. Mensen van de stedenbanden, die Nicaragua al jaren volgen, zullen me in wat ik hier schrijf hopelijk corrigeren en aanvullen, zodat ik dit land beter ga begrijpen. Ik heb veel indrukken én vragen, geen eenduidige antwoorden. Vaak heb ik me afgevraagd waarmee dit straatarme land er bovenop kan komen. Ik heb een paar cijfers opgezocht: Het land heeft een enorme staatsschuld van 6 miljard dollar[1]. Dat is enorm, want de totale geldwaarde die per jaar met eindproducten en diensten wordt verdiend (Bruto Binnenlands Product) is maar 4,5 miljard. Er wordt voor een miljard meer ingevoerd dan er geëxporteerd wordt, een (verborgen) werkeloosheidspercentage van 45%. Veeteelt, visserij, tuinbouw en (eco)toerisme schijnen (o.a.) groeisectoren te zijn. Momenteel bestaat de uitvoer vooral uit koffie, (rund)vlees, garnalen en kreeft, tabak en suiker. In vrijhandelszones (bijvoorbeeld bij Masaya en Managua, ik kwam er net langs), worden grote enorme Koreaanse en Taiwanese (assemblage) ondernemingen gebouwd. Nicaragua is ontdekt als een super lage lonenland. Werkgelegenheid, dat wel, maar extreem lage lonen, vaak geen recht op organisatie in vakbonden en houdt Nicaragua er eigenlijk (belasting)inkomsten aan over? Tot zover ‘de theorie', die ik weinig opbeurend vind.

Toch ook zag ik (na een zekere gewenning aan de armoede), dat er tot in de kleinste dorpen in de afgelopen 3 decennia projecten zijn (geweest) om latrines aan te leggen, dat het grootste gedeelte van de bevolking toegang heef tot veilig drinkwater (85% zocht ik op, overal zie je dat er putten zijn geslagen), idem tot elektriciteit. Ook in kleine gehuchten (of groepen van gehuchten) zijn basisscholen, vaak gebouwd door organisatie van bewoners zelf, met buitenlandse steun. En er is gratis gezondheidszorg (75% heeft toegang tot gezondheidszorg), hoewel ik twijfels heb over het niveau van de openbare zorg. Ook is er niet ‘alles' voor handen, zodat er toch bijbetaald moet worden of uitgeweken naar particuliere klinieken. Mensen op het platteland hebben na 1979 eigen grond gekregen om te kunnen bewerken (helaas heb ik daarvan geen cijfers: welk percentage heeft grond gekregen en hoeveel daarvan hebben de grond niet weer verkocht?)

Met alle nuanceringen die je daarbij kunt maken, is dat toch een enorme verbetering in de situatie van de Nicaraguaanse bevolking.

De sandinistische overheid

Ooit bevrijdden de sandinisten in 1979 het land van de Somoza-dictatuur. Na een burgeroorlog in de 80-er jaren en regeringen van andere signatuur zijn de sandinisten weer sinds 2004 aan de macht, sinds januari met absolute meerderheid en dus de absolute macht. De president, Daniel Ortega bovendien illegaal want voor een derde regeerperiode (vorige week zag ik een kop in de krant dat hij al nadenkt over de vierde periode vanaf 2016). Meningen over de overheid, landelijk en lokaal, heb ik in alle toonaarden gehoord: 'Stemmen werden gekocht voor de verkiezingen in november 2011, er worden top down mensen gewisseld en kandidaten aangesteld op gemeentelijk niveau (in Leon is er daardoor nu een hele zwakke burgemeester) en in overheidsorganisaties. Er blijft geld aan de strijkstok hangen binnen de overheid, onduidelijk is wie welke prioriteiten stelt. Je moet relaties hebben met de sandinisten om werk binnen de overheid te krijgen.'

En ook loyalere reacties: 'ik heb mijn huidig leven met grond en een huis te danken aan de sandinisten, er zijn woningbouwprogramma's, er worden huizen verbeterd, we werken samen in microkredietprogramma's.'

Een ambivalent beeld van de sandinistische overheid. Bij mij blijft de indruk hangen van een wankele en onbetrouwbare overheid, waarop je (bijvoorbeeld als particuliere organisatie op het gebied van onderwijs of gezondheidszorg) niet kunt bouwen. Bij particuliere, onafhankelijke organisaties zag ik een (gezond) wantrouwen en scepsis ten aanzien van de overheid dat zich vertaalde in (slechts) informeren over werkzaamheden, (voorzichtige) samenwerking/coördinatie tot volstrekte afzondering van de overheid met volledige autonomie.

Een bypass[2]

Hoe de verhouding tot de overheid ook is, duidelijk werd me dat er van allerlei landen buitenlandse (particuliere en overheids)steun en projecten in Nicaragua zijn. Waar ik ook met de bus reed, overal zag ik borden langs de weg waarin programma's werden beschreven én hun donateurs vermeld. Japan, V.S, Canada, Zwitserland, Noorwegen, Italië, Duitsland, Nederland, Spanje, de EU, ik zal vast landen vergeten zijn. Onduidelijk voor mij is of en hoeveel er daarnaast nog van buitenlandse overheid naar Nicaraguaanse overheid gaat. Ik ben benieuwd naar percentages en verhoudingen tussen ‘Nicaraguaans'en buitenlands geld en naar begrotingen van ministeries als onderwijs en gezondheidszorg. Ik verwacht schokkende cijfers, want wat krijgt de Nicaraguaanse overheid nou binnen van binnenlandse belastingen?

Ik denk dat de buitenlandse particuliere steun vooral ook via particuliere organisaties loopt, als een bypass om de overheid heen. Nicaraguaanse particuliere organisaties houden dat ook graag zo, sceptisch als ze zijn over de overheid; én ze hebben daardoor invloed op werk en prioriteiten en op hun eigen werkgelegenheid.

En zo zag ik dat er in één en hetzelfde dorp 3 of meer organisaties werkzaam zijn (allemaal met buitenlands geld), soms met overlappende activiteiten zonder dat er enige samenwerking is of zelfs maar contact. Het zou (is mijn ‘bescheiden' mening) de effectiviteit bevorderen als er een betrouwbare, integere overheid zou zijn, die beleid ontwikkelt, coördineert en werkzaamheden op elkaar laat aansluiten. Dat zie ik voorlopig niet gebeuren; trouwens ook verwacht ik geen samenwerking tussen particuliere organisaties onderling. 'Ze zijn elkaars concurrenten vanwege geld uit het buitenland', merkte iemand op toen ik mijn verwondering uitsprak over het ontbreken van samenwerking.

Tegelijkertijd zag ik in die particuliere organisaties veel gedrevenheid: de mensen zijn super gemotiveerd en werken niet volgens kantooruren. En, ik zag deskundigheid en kennis (nog zo'n enorme verbetering voor veel mensen) en opleiding. Al snel trok ik de conclusie dat er hier geen grote noodzaak is om (buitenlandse)vrijwilligers in te zetten voor kennis, wel vanwege buitenlandse solidariteit. Want wat er ontbreekt bij de meeste particuliere organisaties, is geld.

Mijn bijdrage

Als vrijwilligster was mijn bijdrage dan ook heel beperkt, vooral praktisch gericht op wat zich voordeed. Veel meer dan een bijdrage vond ik het een uitwisseling van ervaring en manier van werken, soms verrassend hetzelfde als in Nederland. Vaak zag ik, en dat vind ik logisch, dat allerlei groepsprocessen en interpersoonlijke relaties en processen in groepen en teams (waar ik me in Nederland mee bezig houd), hier minder aandacht krijgen: concrete verbeteringen, informatie en voorlichting hebben hier de overhand ( de piramide van Maslow: http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow )!

Belangrijker was zeker ook voor de organisaties waarbij ik betrokken was, mijn relatie naar Nederland, vermoed ik. Mensen in organisaties wilden dat ik mijn ‘landgenoten' informeerde over hen en hun werk, dat ik financiële bronnen aanboorde of nieuwe vriendschapsbandenbanden zocht. Soms bleek mijn aanwezigheid hen zelfvertrouwen te geven: 'Als zij ons werk goed vindt, dan blijven wij er zelf ook in geloven', kreeg ik bijvoorbeeld bij mijn afscheid te horen.

En voor mijzelf?

Heeft de tijd in Nicaragua me gebracht wat ik hoopte te vinden? Zeker! Ik kon me verbinden met organisaties en hun mensen. Ik ondervond en liet me inspireren door hun bewogenheid en gedrevenheid, hun openheid was weldadig. Inspirerend vond ik het ook dat mensen voor ‘de zaak' gaan en, voor zover ik dat kon zien, weinig bezig zijn met ellebogenwerk of het zichzelf op de kaart zetten. Ik voelde hier geen stress (ik deed een tijdje onderzoek: 'hoe komt het dat jullie zonder stress werken?', vroeg ik iedereen waarmee ik op pad ging; zonder een eenduidig antwoord, overigens), ik nam tijd om dagelijks te mediteren en vond het heerlijk om in alle vroegte al een beetje te lezen. Mijn tempo ging omlaag en ik deed meestal één ding tegelijk. Heerlijk om (een tijdje) veel minder prikkels te krijgen van radio en tv, cultuur en afspraken. Anderzijds merkte ik ook, dat ik gedij bij regelmatige uitdaging. Die ging ik hier in bepaalde aspecten van het vrijwillig werken, missen: goed om te weten als ik weer in Nederland werk. En, last but not least: ik ontdekte dat schrijven ook leuk kan zijn!

En naast dat alles ging ik regelmatig op pad, een dag, een weekend en tien dagen toen ik voor mijn visumverlenging naar Costa Rica moest. Ik heb veel van het land gezien, verschillende streken, vooral ben ik in natuurgebieden geweest: wandelen, vogels en praatjes met mensen die ik tegenkwam. Jullie hebben erover kunnen lezen.

Echt uitgerust en losgekomen, en me thuis gevoeld, energiek en vrolijk, door de verbinding met Nicaragua en haar mensen: dat is mijn ‘eindevaluatie'. Deze periode heeft me verschrikkelijk goed gedaan: Nicaragua bedankt!

En ook jullie!

Ja, ook jullie bedankt! Jullie waren vaak dichtbij, zeker als ik dat nodig had (wat was dat anders dan 35 jaar geleden!) Door Skypecontact met soms intervisieachtige gesprekken (die hielpen me verder in mijn activiteiten) of gezellige uitwisseling van nieuwtjes, door reacties op mijn reisblog (met Frieda als onbetwiste winnares!) en mails. Door de dingetjes die jullie me meegaven: het dagboekje en het opschrijfboekje zijn vol; Cristoffel , het beschermengeltje en het gelukspoppetje reisden al die tijd met me mee; het hartje en Johans foto's hadden hun vaste plek op het nachttafeltje.

En, tot slot, ik hoefde me geen enkele zorg te maken over ‘Nederland': oudste broer Jan en schoonzus Hanneke verzorgden mijn huis, post, opslag van foto's en teksten: dankjewel!

En nu?

Afgelopen dagen stonden in het teken van afscheid. Regelmatig was ik geroerd. Vanochtend nog, omdat de twee vrouwen, in dienst bij de rijke familie, me een afscheidscadeautje kwamen brengen met een dikke knuffel (ook met hen had ik het erg goed). Vanavond komt mijn jongste broer Joost aan in Managua (ik zit nu al in een hotel, tegenover het vliegveld). We gaan 10 dagen samen op pad, eerst naar Matagalpa (slapen en ontbijten in het Casa Materna, zodat hij iets van mijn sfeer leert kennen) en daarna enkele toeristische plekken bezoeken. Ik kijk er naar uit!

Daarna vertrek ik naar Ecuador waar me een georganiseerde groepsreis wacht. Ik ben heel benieuwd of ik nog in zo'n gepland gareel pas! Ik neem me voor het open aan te gaan.

Tja, en dan dit reisblog: ik weet niet of ik de komende tijd nog zal schrijven, jullie merken het wel. In ieder geval hebben jullie één ‘verhaal' te goed. De titel heb ik al: Weer thuis

Tot ziens!

Liefs,

Rose-Marie

[1] Cijfers van 2004 en 2005

[2] Metafoor hoorde ik van Nederlandse ambtenaren