De laatste pluk

We zijn op weg naar Santa Martha, hemelsbreed niet eens zo ver van Matagalpa. Maar omdat we al snel op erg slechte onverharde weg rijden, doen we er toch gauw een uur over. We, dat zijn Marcia, Rosita en Zocorro, het scholingsteam van het Casa Materna, met wie ik naar een voorlichtingsbijeenkomst ga over het voorkómen van baarmoederhalskanker voor de 30 goed georganiseerde vrouwen in Santa Martha. En niet te vergeten onze chauffeur, Marvin, die ons ervaren de hoogte in stuurt (want het is al maar klimmen naar Santa Martha), soms even door de mist. Af en toe houdt hij zijn hand op naar ons op de achterbank om hem opnieuw te voorzien van stukken papaya en roscillas (heerlijke koekjes van mais, kaas, boter, met uitgeharde suikerstroop). Onderweg alleen maar koffieplanten, onder de schaduw van regenwoud of bananenaanplant. Marvin praat er met liefde en kennis over: 'Er hangen nog steeds vruchten aan, rood en groen. Die worden binnenkort in één keer geplukt, de laatste pluk. En daar verderop zien we de planten al kaal; daarvan is de vrucht geplukt, maar zo snel dat men ook alle blad meegetrokken heeft. Want tijd is geld: de koffieplukkers worden per mand betaald. Het zijn grote koffieplantages en iedere 14 dagen krijgen ze betaald al naar gelang de manden die ze hebben geplukt.'

De smalle weg opent zich naar een open nat terrein met kleiachtig grond. Ik zie vrouwen in lange broek en met bemodderde laarzen. Daar loopt iedereen hier mee die aan het werk is. En al gauw merk ik waarom: het bekende Nederlandse gevoel van kleiplakkaten aan je schoenen! Ik zie een gebouwtje waar ‘dorpskeuken' op staat, een enorme stapel brandhout onder een afdak, een grote loods en een dorpshuis. We zijn aangekomen in Santa Martha, een, naar later blijkt, goed georganiseerd dorp dat in deze tijd van koffiepluk helemaal om de koffie draait.

De vrouwen druppelen het dorpshuis binnen voor de bijeenkomst (ik ken inmiddels het programma, want vorige week ging ik al mee naar een ander dorp; daarover schreef ik een stukje voor de nieuwsbrief van de Stedenband Tilburg-Matagalpa; ik zal de link op deze site zetten, wanneer de nieuwsbrief digitaal staat), er is koffie en een zoet broodje.

Mijn aandacht wordt deze keer vooral getrokken door wat er buiten gebeurt: ik zie rond 10.30 uur mannen én vrouwen met enorme zakken op hun schouders het dorp binnenlopen. Met Marvin, berekenen we het gewicht: een 50 kilo per zak? Niet voor niks, dat het tanige, gespierde mensen zijn, hier geen probleem van overgewicht. Later hoor ik dat deze mensen vanaf 6.00 uur, wanneer het net licht is, hebben geplukt en nu terugkomen om de koffievruchten ‘uit te zoeken'. Wat betekent dat de groene handmatig van de rode gescheiden moeten worden. Overal zie ik groepjes mensen op de grond hun zakken uitschudden, een werk van toch gauw enkele uren met zijn tweeën. Ik raak aan de praat met een echtpaar dat samen geplukt heeft en nu de koffie uitzoekt: 'Het is de laatste pluk, dan halen we er alles af, rood en groen. Maar de groene vruchten hebben een te harde schil om de bonen heen en kunnen zo niet de machine in, die de schil er af haalt. Die moeten eerst wat rotten. En daarom moeten we ze apart houden.' ( In een later verhaal, als ik bij een coöperatie van Fair Trade koffie ben geweest, zal ik het hele bewerkelijke proces beschrijven voor ons kopje koffie.)

Ondertussen loop ik af en toe binnen bij de voorlichtingsbijeenkomst van de vrouwen. En neem de gebruikte koffiemokken mee om af te wassen. Ik beland in de dorpskeuken en sta perplex: ik stuit bij binnenkomst op een enorme ‘wok' mais die gaar gekookt wordt, op hout en ik zie dat er overal hard gewerkt wordt, de één snijdt in razend tempo een witte kool, anderen slaan tortilla's. Ik neem foto's van het ‘tortillateam' en spreek mijn bewondering uit. Onmiddellijk word ik uitgenodigd om er ook één te slaan. Ze meten het deeg voor me af en aan de gang! En een tweede en een derde, ze stimuleren me en geven aanwijzingen om mijn techniek te verbeteren. 'Arme mensen die mijn tortilla's te eten krijgen', roep ik, maar dat spreken ze tegen. Al snel vertellen de vrouwen trots wat ze hier doen: 'Tijdens de koffiepluk bereiden wij hier dagelijks 3 maaltijden voor 200 volwassenen. Daarvoor staan we om 1 uur 's nachts op en een uur later zijn we aan het werk.' En dat alles vertellen ze me met een vanzelfsprekendheid, niets geen zwaarte of probleem om de nacht te werken. Zo te zien is het echt teamwork: ieder heeft een eigen taak: het tortillateam, dat zijn verschillende vrouwen, want het is erg arbeidsintensief én er moeten stapels worden geproduceerd; de vrouw die de bakplaat voor de tortilla's beheert; degene die ondertussen wat afwast en kokende bonen en mais in de gaten houdt. De rijst blijkt al klaar te zijn, een vrouw toont me een enorme pan. Ik maak foto's van ze en beloof de foto's mee te geven als twee vrouwenvan hun groep in hun dorp eind maart in Matagalpa komen voor de scholing over leiderschap.

Want ook die vrouwengroep loopt gesmeerd: Donja Sonia, de leidster, heeft hun vertrouwen gewonnen, alle vrouwen zijn present op de bijeenkomst, houdt overzicht over de termijnen van prikpil én legt contacten met organisaties die iets kunnen betekenen voor het dorp, zoals die van microkrediet waar ze net mee begonnen zijn om bonen te kunnen zaaien, etc. En ze doet meer, tijdens de koffiepluk vangt zij alle kinderen op in het dorpshuis en geeft ze te eten.

Het loopt tegen twaalven en even later zie ik inderdaad de mannen en vrouwen hun maaltijd ophalen: bonen, rijst en tortilla. Ik neem aan dat ze even in eigen huis eten en dan weer gauw verder gaan met de koffiescheiding. De motor van de machine waarmee de koffieboon van zijn omhulsel wordt ontdaan, (ik ontdek de motor bij de loods) is al te horen.

Op de terugweg becommentariëren we het dorp: qua organisatie past bijna alles in elkaar: nu de koffieplantages nog. Als die eens van hen zelf zouden worden! Ook Marvin droomt van een lapje grond in deze streek om koffie te gaan verbouwen. Als we hem wijzen op een huis dat te koop staat en we zien dat er zelfs grond omheen ligt, blijkt dat ook voor hem helaas onbereikbaar.