Ik zit op de veranda van de het huis van Donja Lucia en Don Rogelio, een boerenechtpaar van respectievelijk 61 en 71 jaar. Ze hebben 5 kinderen en 10 kleinkinderen en wonen al sinds hun geboorte in het gehucht ‘El Sontule' in het beschermd natuurgebied Miraflor, op 1400 meter hoogte midden in de bergen in het noorden van Nicaragua dichtbij de Hondurese grens. Voor me kijk ik uit op een prachtige bloementuin want Donja Lucia heeft groene vingers en ik zie zomaar een kolibrie voor mijn neus. De 125 huizen in El Sontule staan minstens 500 meter van elkaar. Het gehucht heeft 600 inwoners. Hier hoor je de stilte, af en toe hoor je een motorfiets of een paardj, er is één bus per dag (tenminste in de droge tijd, met regen kan de bus niet door de rivier heen) en mensen verplaatsen zich vooral lopend of per paard (dat lijk je hier te leren op de leeftijd waarop je in Nederland op de fiets klautert). Water haal je bij de gemeenschappelijke put die vorig jaar is geslagen, elektriciteit ontbeer je of heb je door een zonnepaneel. Miraflor is o.a. een koffiestreek, de hoogte en de halfschaduw van het regenwoud (en later aangeplante bananenbomen) lenen zich daarvoor uitstekend. De boeren in El Sontule, allemaal kleine producenten en georganiseerd in 2 coöperaties, telen de koffie organisch en ze verkopen hem via Fair Trade voor een gegarandeerde minimumprijs. (Over koffie schrijf ik een andere keer uitgebreider.) Ik ben een paar dagen als ‘ecotoerist' te gast en leef het ritme van de familie mee.

De veranda is een prachtige plek om even alleen te zijn en te beschrijven wat ik hier meemaak. Ik kom net terug van ‘tortilla's slaan', waartoe Donja Lucia me uitnodigde (daar had ik al wat ervaring mee). Ook hier is de keuken de plek waar gepraat wordt, onder het werk of, als het fris wordt, dicht bij het vuur waarop gekookt wordt. Ik sla niet veel tortilla's want het lukt me niet dat te combineren met het verhaal van Donja Lucia: 'Dat wij hier wonen, sinds 12 jaar in ons eigen huis, en op grond van onszelf, hebben wij te danken aan de overwinning van de Sandinisten in 1979. Toen zij in de 80-er jaren aan de macht waren, werkten we op het land dat in bezit was gekomen van de staat, en we organiseerden ons in een coöperatie. Vóór ‘79 werkten we voor weinig geld in de koffie bij René Molinos, een grootgrondbezitter en we woonden in een klein huisje op geleende grond zonder enig perspectief. Toen de Sandinisten in 1990 de verkiezingen verloren, is het land snel onder ons verdeeld, omdat men bang was dat de grootgrondbezitters het weer zouden komen opeisen. In partjes van 12 manzanas ( 1 manzana = 0.7 hectare) en met eigendomspapieren leek dat moeilijker. Toch ook waren een aantal boeren bang dat hun grond alsnog zou worden afgepakt en zij hebben hun grond meteen verkocht. Zuur om te zien dat zij nu weer, zoals vroeger, bij een ander moeten werken. Wij hebben zoveel meegemaakt op deze grond. Daarom druk ik ook mijn kinderen op het hart: deze grond met zoveel geschiedenis verkoop je nooit!' Ook Donja Lucia vergeet, door het vertellen, de tortilla's op de bakplaat en vandaag eten we ze dan ook enigszins verbrand. Niet erg: haar overheerlijke groenten prutten (uit eigen biologische moestuin, zoveel groenten heb ik in Nicaragua nog niet gegeten) en zelf gemaakte jonge kaas van melk van eigen koeien, maken voor een vegetariër alles goed.

Ze vertelt dat ze net na 1979 (ze was bijna 30) heeft leren lezen en schrijven door de alfabetiseringscampagne die de Sandinisten meteen na de overwinning organiseerden. 's Avonds zie ik haar inderdaad vlot de namen van de vogels op mijn documentatie hardop voorlezen. De ‘ouderen' onder ons, zullen haar verhalen kunnen plaatsen. Wat Donja Lucia geleefd heeft, hebben we gevolgd in de krant en op tv of gehoord van ooggetuigen die toen al in Nicaragua waren geweest. Dat laat ik op de veranda tot me doordringen: het overkomt me vaak hier in Nicaragua, dat mensen mij vertellen over ervaringen van de jaren 70 en 80, die ik op afstand kende, maar die mij nu veel meer raken door ze als het ware te voelen.

Dat krijgt Don Rogelio ook voor elkaar. 's Avonds schuift hij aan bij de maaltijd en een uur lang vertelt hij over de strijd in dit gebied vóór de overwinning (hij was vaak koerier en contactpersoon voor de Sandinisten-guerrilla. Blijkbaar had men gezien dat hij een leider was in zijn gehucht, dus via hem werd doorgegeven dat mensen op bepaalde tijdstippen met hun hele hebben en houden binnen moesten blijven). Zo mooi om op het gezicht van deze oude revolutionaire baas, geïnspireerd door de bevrijdingstheologie en nog steeds diep gelovig, de vreugde te zien herleven bij de herinneringen aan de bevrijding van Estelí (de stad dichtbij waar hevig om is gevochten) op 16 juli 1979, net 3 dagen vóór de algehele bevrijding van Nicaragua.

Zijn gezicht wordt grimmig als hij over de jaren 80 vertelt, want die zijn dramatisch geweest in dit gebied. De ‘contra's' die de Sandinisten en hun beleid bestreden (enorm gesteund door de Verenigde Staten), rukten voortdurend op naar Miraflor (en El Sontule) vanuit Honduras, waar ze hun basis hadden. Niet alleen werd er hevig gevochten, ook de boerenfamilies waren doelwit omdat ze in coöperaties werkten. Vrouwen en kinderen brachten de nachten vaak ergens buiten in de bergen door (op deze hoogte is dat koud), terwijl de mannen hun bezittingen probeerden te verdedigen. En dat ging flink mis: in 1983 verbrandden de contra's huizen, akkers en koffie aanplant, machines en werktuigen. Voortdurend memoreert Don Rogelio dat God hen telkens heeft geholpen: 'Want toen onze buitenlandse vrienden (die begin jaren 80 hadden meegeholpen met de koffiepluk) hoorden dat we alles kwijt waren, vormden ze een internationale bouwbrigade en hielpen ze onze huizen herbouwen.' En zo praat deze man verder, over zijn sociaal werk, hoe ze organiseerden dat er een lagere school kwam in El Sontule. Een onderwijzeres uit Estelí overnacht de hele week bij Lucia en Rogelio: op maandag begint de school later, want de bus naar El Sontule gaat alleen 's middags. Dus komt ze met een andere bus van 6 uur uit Estelí en moet vanaf half acht nog anderhalf uur lopen voordat ze op de school aankomt. En dat ze nu voor vervolgonderwijs bezig zijn. Tot het richting acht uur gaat en het bedtijd wordt... Met de kippen op stok. Voor Donja Lucia is de roep van de kalkoen haar wekker: 4.30 uur.

Vogels en vergezichten

En dat alles speelde zich af in een prachtig gebied, bedenk ik de volgende dag als ik een flinke rondwandeling maak op aanwijzing van Donja Lucia. Ik zie vogels in allerlei kleuren, de kleine Toekan die overvliegt, is het ‘topstuk', ik hoor een piepje dat het alarmroepje van de kolibrie blijkt te zijn, hij zit op een takje net voor me; op hoogte kijk ik naar verschillende kanten richting bergkammen in de verte. Af en toe kom ik een huis tegen, nog steeds in het uitgestrekt gebied van El Sontule, hier en daar koffieaanplant, waar een soort blauw-zwarte eksters rondkrijsen. Mensen lopen even met me op, praten makkelijk en vragen honderduit: waar kom je vandaan, hoe oud ben je, ben je getrouwd, heb je kinderen? En diezelfde vragen stel ik hen dan ook maar. In de middag, als ik vanuit huis nog een klein ommetje maak, betrekt het weer snel en enorme regenbuien komen over. De mensen laten zich daardoor niet weerhouden want koeien moeten verplaatst of laatste koffie geplukt. Trouwens ook de vogels blijven actief. Dus jullie begrijpen: ook ik laat me natregenen! Tot even later de mist het dal binnenkomt waaien en ik op ‘huis' aan ga, begeleid door luid toeteren van de bus die rond vier uur het dorp binnenrijdt en speciaal voor mijn foto de lichten uitbundig laat knipperen. Tevreden nestel ik me op een tuinstoel bij het behaaglijke vuur in de keuken bij ‘mijn' familie.