‘Bloemen van de koffie'

'Zo noemen de vrouwen zich die binnen de 10 koffiecoöperaties, ondersteund door de organisatie ‘Cafenica', een eigen vrouwenorganisatie hebben opgericht. Ze willen gelijke rechten van mannen en vrouwen binnen de koffiewereld, zoals het (kunnen) krijgen van krediet. Doordat de vrouwelijke leden zich organiseren, willen ze hun positie versterken. En dat is ook nodig, want de koffie is een mannenwereld (de gewoonte was dat de zonen de grond erven). Inmiddels zijn er in ‘onze' coöperaties 30 % vrouwen met eigen grond. De ervaring leert dat juist de vrouwen de waarde van hun grond waarderen en hem niet verkopen. Bij mannen is dat nog wel eens anders.'

Daar vertelt Martha Estela over, de directeur van de organisatie Cafenica, waar ik eind januari te gast was. Alweer zo'n contact van de stedenband Tilburg-Matagalpa, waar tijd voor me ingeruimd wordt, dit keer om de liefde voor biologische Fair Trade koffie van kleine producenten ( 0.5 - 3 hectare; op een hectare staan gemiddeld 4.800 koffieplanten) op me over te brengen. Daar is weinig voor nodig: ze schenkt me een heerlijk kopje koffie in en vertelt over de zorg, aandacht en liefde voor koffie én milieu van de kleine Fair Trade producenten. En dat niet alleen, ze benadrukt de vaste (minimum)prijs van de Fair Trade koffie en het belang ervan voor deze kleine ondernemers. Door de fluctuerende koffieprijs loont het anders soms niet eens de koffie te plukken, in ieder geval leggen ze er op toe en waar eet je dan van?

Klein produceren, groot organiseren

Als kleine producent lukt het je echter nooit om in je eentje je koffie op de (internationale) markt te zetten tegen een behoorlijke prijs, om nieuwe technologie te ontwikkelen om het milieu, waaronder watergebruik, te sparen of om kwaliteits- en smaakeisen op te stellen. 'Nou, en dat doet Nicacafé dus, met 8 medewerkers (Tjonge, denk ik bij mezelf, dat ze met maar 8 medewerkers zo'n enorme klus klaren!) Zo hebben wij contact met de Europese en de Amerikaanse markt en sinds een tijdje zijn Rusland en China enorme markten. En dat betekent weer dat onze koffieproevers overleggen over smaak en wensen van Russen en Chinezen. Onze ‘technici', landbouwingenieurs, werken met de coöperaties samen om onderdelen van het proces milieuvriendelijker te maken en om arbeid te besparen. (Want koffieteelt is enorm arbeidsintensief, dat is me inmiddels wel duidelijk. Ongelofelijk, dat wij zo weinig voor de koffie betalen, als je weet wat er voorafgaat aan een kop koffie!) En tenslotte, we ondersteunen de coöperaties door hen te scholen in (financieel) ondernemerschap en organisatie. En dat alles voor 10 coöperaties die bij ons zijn aangesloten met in totaal 10.000 kleine producenten, 40% van de Nicaraguaanse kleine koffieondernemers.'

Met nóg een kop koffie (ik drink hier inmiddels veel meer koffie dan in Nederland), die ik met kleine slokjes proef, krijg ik een powerpointpresentatie voorgeschoteld, waarin alle fasen van het koffieproces de revue passeren. Van de natte en de droge opbrengst, van de sleutelmomenten in het proces zoals het fermenteren en het exacte vochtgehalte van de gedroogde boon. En uiteraard van het verschil tussen de zorg en aandacht van de kleine producent en de grote koffieondernemingen. Zo gaat de eerste ettelijke keren langs de stuiken om telkens alleen de rijpe vruchten te plukken, de (stukloon)plukkers bij de grote telers plukken hun manden minder selectief vol. (Uiteraard heeft dat verschil in smaak én prijs tot gevolg.)

De liefde voor de biologische Fair Trade koffie brengt Marta Estela met gemak op me over, niet verwonderlijk als ze me vertelt dat ze zelf ook koffie verbouwt. Ik besluit om eerst naar de koffiestreek Miraflor te gaan en daar zelf de coöperaties van Nicacafé en de ‘koffiebloemen' te zien, voordat ik het koffieproces op mijn site beschrijf.

Het koffieproces

En wie kan dat beter vertellen dan de ‘kleine' Rogelio, zoon van Donja Lucia en Don Rogelio, waarover ik eerder schreef (in ‘Grond met geschiedenis verkoop je nooit'). Zijn vader is al vanaf het begin actief in de coöperatie, zijn moeder heeft met een aantal vrouwen net enkele jaren eigen grond waarop ze koffie telen. Rogelito, zoals hij ter onderscheid met zijn vader wordt genoemd, heeft de biologische verbouw én het belang van de coöperatie met de paplepel ingegeven gekregen. Zelfs zijn traditionele opleiding tot landbouwingenieur, heeft hem niet minder enthousiast gemaakt voor de biologische teelt. Hij is sinds twee jaar zelf lid van de coöperatie in zijn gehucht, waar hij met koffie begonnen is op een halve manzana (0.35 hectare). Hij legt me uit waarmee ze organische mest maken: gedroogde koeienmest, de vruchtenpulp van de koffie en vruchtenmelasse, uiteraard in een bepaalde verhouding. Ook wordt me voor het eerst duidelijk dat in de biologische teelt het erom gaat de grond vruchtbaarder te maken, terwijl de ‘gewone' verbouw de chemische middelen rechtstreeks naar de plant stuurt, zodat de grond eigenlijk niet nodig is. (Ik meen me te herinneren dat er in Nederland op korrels geteeld wordt waarin planten aan het infuus staan?)

In de twee jaar dat hij koffie verbouwt, heeft hij nog geen opbrengst. (De koffieverhalen doen me in meerdere opzichten aan de wijndruif denken. De koffievrucht wordt hier trouwens ‘koffiedruif' genoemd.) Rogelito: 'Je begint met het koffiezaad (de rode koffiedruif), dat moet kiemen. Zo gauw je de twee kiemblaadjes ziet, zet je het plantje over in een plastic zak met goed bemeste aarde. En dan duurt het (vanaf het poten van de vrucht), in totaal bijna een jaar, vóórdat je de planten gaat uitzetten op je land. Dan is het nog twee jaar wachten voordat er de eerste vruchten aan komen. In dit voorbereidend proces zit ik. Ik hoop aanstaand seizoen, zo rond november-december de eerste koffievruchten te kunnen plukken.' Je moet dus nogal wat reserves hebben, krediet of andere inkomsten om zo'n proces aan te kunnen gaan, de kost gaat voor de baat uit, met alle risico's van dien. Als dan de tijd van de pluk aanbreekt, dan is de hele streek in rep en roer, merkte ik in januari: van heinde en ver komen mensen in het seizoen koffieplukken: inkomsten! Overal komt men handen tekort. Je ziet regelmatig open vrachtwagens volgepakt met plukkers óf met balen geplukte koffie.

Toen ik op mijn tweede dag in Nicaragua naar Matagalpa reed, zag ik overal de bedrijvigheid van de laatste fase van het koffieproces: ‘de droge opbrengst': op grote vlakke stukken worden de bonen te drogen gelegd en er is een gekrioel van mensen die de bonen met een soort harken regelmatig keren, ze met plastic bedekken als er regen op komst is of de bonen uiteindelijk in balen verpakken, klaar om geëxporteerd te worden. Dan moet de juiste vochtigheidsgraad wel vastgesteld zijn. Het branden van de exportboon gebeurt bijna overal nog buiten Nicaragua.

Aan die droge opbrengst is dan al heel wat voorafgegaan. 'Hier lopen we ettelijke keren de koffieplanten na, om de rode vruchten te plukken. Alleen bij de laatste pluk nemen we ook de groene mee. De rijpe vruchten gaan in de molen (in het groot met motor aangedreven; voor eigen gebruik malen we met een handmolen) om het vruchtvlees van de boon te halen. Dat noem je hier: ‘despulpar'; vervolgens moeten de bonen ‘fermenteren', cruciaal in het proces, en gewassen worden. Dit alles, ‘de natte opbrengst', doen we hier in ons eigen gebied.'

Ik heb in verschillende situaties de diverse onderdelen gefragmenteerd gezien en ik heb nu de volgorde te pakken. Met de uitleg van Rogelito over de organische mest, snap ik ook de ketens van de biologische teelt: de pulp van de koffievrucht wordt bijv. weer als onderdeel van de mest gebruikt (in de reguliere teelt is het afval) net als de gedroogde koeienmest. Ook de grote hoeveelheid water die gebruikt wordt om de boon te wassen, is punt van zorg: experimenten om dat te verminderen (met resultaat) vinden plaats in de coöperaties. Tenslotte wordt het drogen van de boon inmiddels uitgeprobeerd in kassen, wat arbeidskracht scheelt.

'En is hier in de coöperatie nu alles rozengeur en maneschijn?', vraag ik Rogelito, na zijn enthousiaste koffiebetoog. Daarop antwoordt hij heel eerlijk: 'Soms willen coöperanten van de biologische Fair Trade teelt af, want ze willen meer (gewicht) koffieopbrengst van hun grond. Ze zien de grotere omvang bij boeren in de omgeving. Mijn antwoord daarop is eenvoudig en telkens heb ik ze daarmee nog overtuigd: herinneren jullie je nog dat zij geen kunstmest- en bestrijdingsmiddelen gebruikten, omdat hun koffieprijs zó laag was dat het niet loonde? En wij halen dan wel minder gewicht aan koffievrucht van onze grond, maar wel tegen een betere, gegarandeerde prijs. En ik maak dan gewoon samen met hen de rekensom. We zijn er gewoon écht beter mee af!'

Aan de directeur van Nicacafé beloofde ik mensen in Nederland op te roepen om biologische, zuivere Fair Trade koffie te gaan gebruiken (voor zover ze dat nog niet doen). Na het zien van de koffieteelt in het dorp van Rogelito én met zijn verhalen kom ik die belofte hiermee na: geniet van deze heerlijke, prachtige koffie!