De ‘waterlinie'

Op de boot op weg van San Carlos (zuidoost Nicaragua) naar het dorp El Castillo, alleen over de San Juan rivier bereikbaar. (Nadat ik mijn visum in Costa Rica heb hernieuwd vier ik hier enkele dagen vakantie.) Ik bevind me tussen een groep gezellige Nicaraguaanse evangelisten (protestanten) uit het noorden van Nicaragua. Ik ontmoette ze al een dag eerder in San Carlos op het fort. Ze hadden discussie over de loop van de rivieren (die we vanaf het fort in de diepte zagen), waarop ik mijn kaart van Nicaragua tevoorschijn haalde (hun toelichting was voor mij ook leerzaam) en we raakten aan de praat. Zodoende knikken we elkaar op de boot goeiendag en becommentariëren het landschap (alle soorten bomen en aftakkingen in de rivier en fauna, we zien en horen brulapen en de ‘gebruikelijke' vogels). Op sommige plaatsen, vanwege weides en koeien, doet de rivier me denken aan de Waal bij hoog water.

Op deze oude ‘rondvaartboot' mijmer ik, als ik moe word van het kijken, over de geschiedenis van deze rivier. Al vroeg in de 16^e eeuw hoopten de Spanjaarden op een doorvaart van Granada (toen al een rijke stad) over het meer van Nicaragua (ook wel Cocibalco) naar de Caribische zee. In 1539 lukte dat. Tja en toen moesten ze die verbinding verdedigen tegen Engelse en Nederlandse piraten. Zoals overal in Mexico en Centraal Amerika, bouwden ze ook aan deze strategisch belangrijke rivier forten, in San Carlos en bij één van de stroomversnellingen. El Castillo is naar dat laatste fort genoemd. Imposant is het, gezichtsbepalend steekt het boven het dorp uit. De laatste 15 jaren zijn het fort en het dorp opgeknapt (met Spaanse steun) en is het een toeristische trekpleister geworden. De schaal van Volendam, maar zonder ronkende bussen. Smalle straten met planten en bloemen, overwegend houten huizen met veranda's boven de rivier. En je hoort alleen de rivier!

Ik neem afscheid van de evangelisten die hier maar 3 uur verblijven (in een weekend doen zij heel ‘zuidoost Nicaragua') en wandel naar mijn pensionnetje. Als ik daar binnenloop, vind ik het geweldig dat ik hier 2 dagen zal blijven: uitzicht op de rivier vanaf een veranda met schommelstoelen en hangmatten. Een aardige gastvrouw, die met haar (groot)ouders vanwege de oorlog in 1980 vanuit het noorden hier naar toe is gekomen (toen een dorp van 5 huizen), vertelt dat ze 'allemaal hebben kunnen studeren door de enorme visvangst, waarna de vissen gedroogd werden en gekocht door Centraal Amerikanen'. Helaas ook hier overbevissing. Nu wordt er nog wel gevist, maar leeft men ook van toerisme, cacao en vee. Ik voel me meteen thuis, in dit houten pension met overal planten en bloemen.

Het kanaal.... dat er niet kwam

's Middags klauter ik naar het fort, de kaartjesverkoopster (eerst je naam en je paspoortnummer op een lijst, zoals op heel veel plaatsen, wat doen ze daar toch mee?) gidst enkele Nicaraguanen en mij humorvol en met een nationalistisch getint verhaal door het museumpje heen: 'De plannen en kaarten met diverse opties voor het oost-west-kanaal als een gekanaliseerde San Juan rivier, lagen klaar, het eerste stuk is zelfs gegraven', licht zij toe aan de hand van de kaarten die er hangen. 'Vanderbildt, een Amerikaanse immigrant van Nederlandse afkomst, begon er mee. Hij had het monopolie om Amerikaans goudzoekers vanaf 1848 per boot van de oostkust van de VS via de San Juan rivier naar de west kust van Nicaragua te vervoeren en vervolgens naar California. Dat was veiliger dan over het Amerikaanse land! Hij had dus belang bij een snellere, beter bevaarbaardere oostwestverbinding in Nicaragua. En toch werd het in 1904 ‘ineens' Panama. Ze zeggen vanwege risico's op vulkaanuitbarstingen.' (Of ging de maatschappij failliet?) In een enorm tempo ratelt ze het pijnlijke verhaal op. Ik zie de emotie bij onze gids én bij de twee Nicaraguanen. Uitgebreid bestuderen ze de routes die hadden gekund, die makkelijker geweest waren dan dat Panamakanaal. En dan is het nog maar een kleine stap om ook even de frustraties richting ‘Tica's' (de Costaricanen) te bespreken. Over hoe ze anderhalve eeuw geleden een heel stuk op Nicaragua veroverden en hoe ze nu een stuk bij de monding van de San Juan rivier ('onterecht') opeisen met veel plagerijen. Verhitte gezichten waardoor ze vergeten ook het fort te gaan bekijken. Ik meld dat ik dat toch nog maar even ga doen.

Calimero

De volgende dag stap ik samen met Maarten, een Nederlandse knul die ik in het pensionnetje trof, de kano van Darwin in. We zullen in anderhalf uur stroomafwaarts over de San Juan naar het natuurreservaat Indio Maíz peddelen en daar rondlopen. Deze gids wijst me op alle vogels, (kent ze met Spaanse én Latijnse naam). Prachtig om met kanosnelheid oevers en vogels te kunnen zien. Hier en daar passeren we enkele huizen, aan de noordzijde wordt vee gehouden en wat cacao verbouwd. De zuidzijde is maagdelijk bos. We krijgen een enorme stortbui over ons heen (in deze streek valt het meeste regen van heel Nicaragua) en laten ons op zijn Nicaraguaans kletsnat regenen. Op het punt gekomen waar Costa Rica meteen aan de rivier grenst (daarvóór was er nog een strook Nicaraguaans grondgebied aan de zuidzijde), begint Darwin te vertellen: 'De zuidoever van de rivier is de grens. De hele rivier is van Nicaragua en de grens is dus niet, zoals je vaak ziet, het midden van de rivier.' En hiermee kunnen de Nica's de macht uitoefenen op de Tica's en hun Calimerogevoel van zich af schudden. 'Wij laten niet toe dat de Tica's met politieboten over onze rivier varen. Ze moeten de Nicaraguaanse vlag voeren en zich melden bij onze militaire posten.' De emoties hierover liepen en lopen hoog op. Tot in Managua zijn stickers te zien: ‘el rio San Juan es nuestro'. (De San Juan rivier is van ons!)

'En nu leggen de Tica's, die zo prat gaan op hun milieubeleid, een weg aan langs de rivier, op 10 meter van het water, dwars door het maagdelijk bos. Ze gaan er hotels bouwen', vervolgt Darwin, het gaat hem aan het hart. Met afschuw maak ik foto's van de afgraving en de bulldozers. 'Het werk ligt nu stil, maar anders is het een oorverdovende herrie; en dat in dit gebied! Maar we gaan de Tica's aanklagen bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag'. Later praten Maarten en ik hierover na. Er komt natuurlijk een volgende fase. Want de toeristen van de hotels willen de rivier op, er komen grensposten etc.

Reserva Indio Maíz

Even later lopen we met Darwin het bos in, een strook van 2 km langs de rivier waar mensen worden toegelaten. Verder weg, in Indio Maiz, blijft het maagdelijk oerbos. We horen de Toekan, we zien een rood kikkertje met blauwe poten (giftig,) een groen kikkertje dat zijn weinige eieren veilig (en slim) in het water van de bromelia legt, hoog in de boom; de Cedro macho boom, goed hout voor de kano's; de boca de mujer-bloem (vrouwenmond maar ook hoerenmond genoemd), palmen waar bezems van gemaakt worden, etc. Na een fruitontbijt (ananas, papaya, banaan, suikerriet) uit de koelbox van Darwin en kokosmelk toe, kanoën we de zijrivier de Bartolá in. Als omgevallen bomen onze waterweg versperren, klossen we blootsvoets verder.

Ik ben op één van de mooiste plekken op aarde en bedenk dat dit over 10 jaar heel anders kan zijn, met grote motorjachten en wie weet cruiseschepen. Want de Nicaraguanen zijn, naar ik later hoor, bij de monding van de San Juan begonnen met het uitbaggeren van de rivier. En neem dat dit straatarme land eens kwalijk, om het toerisme wat commerciëler op te zetten.

Maar waar ik eerst jullie wilde oproepen actie te voeren tegen de weg van de Costa Ricanen dwars door het natuurgebied, word ik daar nu toch wat ambivalenter over...